Spale leža mjez Wudru a wotnožku Čornicy na sewjerowuchodźe Kulowa. Čornica ćeče přez wjes. Přez lětstotki bě wona horni a delni młyn we wsy ćěriła. W mjenje tuteje wsy tči słowo “spalić”. Spale su potajkim wjes, kotruž natwarichu na městnje, hdźež su najprjedy lěs wotpalić dyrbjeli. Za hitlerski čas rěkaše wjes Brandhofen. 

Historisce nastachu Spale ze słowjanskeho sydlišća (wokoło 1050) a z germanskeje kolonije (wokoło 1200). Hač do druheje połojcy 16. lětstotka eksistowachu Stare a Nowe Spale. Najstarši zapisk jako „Spole“ je z lěta 1374. Germanska kolonija wuwiwaše so do wsy, kotraž měješe jenož dróhu do wsy nutř a nic dale, kaž to dźensa hišće wosrjedź wsy widźiš. 

W lěće 1827, tak rozprawja chronika, so 1821 twarjeny Spalowski wětrnik wotpali. Nimo hornjeho a delnjeho młyna běchu tam tehdom potajkim tři młyny. To rěka, zo drje běchu Spale wjeska z wunošnym ratarstwom, tak zo bě žita dosć, kiž dyrbješe so mlěć. 

Z hrózbu so ludźo w Spalach na dny w měrcu a aprylu 1945 dopominaja. Z něhdyšeje Nisčanskeje wotnožki kaceta Groß Rosen so kónc februara kolona 500 wuhłódnjenych a kruće wobstražowanych jatych do Spal přiwleče. Stykachu jich do dweju bróžnjow a honjachu jich do dźěła; mnozy zahinychu. Prosta pomjatna deska na jednej z bróžnjow na barbarske złóstnistwa nacistiskeho režima dopomina.

Kóžde lěto na Dnju ludoweho žarowanja gmejna na wopory spomina. Při pomniku we wsy a pomjatnej tafli so wěncy kładu.

Wobćežowacy bě tež posledni lětdźesatk NDR. Geologiske přepytowanja a točenja su pokazali, zo mjez Spalemi a Ćisowom brunica leži, kotraž by so za produkciju energije w NDR wužiwać móhła. Tohodla dósta cyła kónčina status „pod škitom hórnistwa“. Nastachu točenske wěže mjez Spalemi, Kulowcom a Nowej Wsu. Něhdy kćějata wjes Spale bě, kaž so zdawaše, k smjerći zasudźena.    

Jako bu tutón status 1990 na zakładźe zakonjow Zwjazkoweje republiki Němskeje cofnjeny, zaćahny do wsy zaso nadźija a nowy wotmach. Mjez 1993 a 1996 so w Spalach – dźakowano sakskemu programej za wuwiće wsow – wjele naprawow za wobnowjeje wsy přewjedźe. Wot 1995 słušeja Spale do Kulowskeje gmejny.

krótka info

erster Nachweis: 1374
Eingemeindung: 1995
Einwohner: 394
Wohngebäude: 141
Ortsvorsteher: Jens Leschnik

ZAJIMAWOSTKI

Pumpotowe hrajkanišćo 

Na puću k hornjemu młynej w Spalach je hrajkanišćo, kotrež je bajowej postawje Pumpotej wěnowane. Historiski přikład za Pumpota je młynski Měrćin Niemec, kiž bě so w Spaloch narodźił. W delnim młynje nawukny młynske rjemjesło. Po wučbnych lětach doma poda so do swěta. Přeco chodźeše w kłobuku ze šěrokej kromu, kotraž bě kónčkojta. W tajkim kłobuku běchu něhdy twarcy pumpow chodźili. A tak je Pumpot k swojemu mjenu přišoł. Ludźo sej powědachu, zo móže Niemec kuzłać, štož potrěbnym ludźom na dobro tež činješe.

Na hrajkanišću móža dźěći – kaž něhdy Pumpot – na hoberskim skopčku jěchać abo młyn wupruwować. We wsy dopomina stela na Pumpota. Z wulkim kłobukom, młynskej walu, wupřestrětymaj rukomaj a z młynskim kamjenjom předstaja wona zwisk mjez młynskim rjemjesłom a Spalemi.      

Kapałka a pohrjebnišćo

Na kromje wsy do směra Wojerec je pohrjebnišćo z małej kapałku. 1902 bu pohrjebnišćo załožene. Kapałku su 2017 wobšěrnje saněrowali. Wužiwaja ju wosebje jako ćěłownju a za kemše. Ale tež wuměłske zarjadowanja, čitanja, małe koncerty a wustajeńcy so tam wotměwaja. Při kapałce dopomina pomnik na Christiana Kubicu, kiž bě so 1805 w Spaloch narodźił. Po puću swojeho žiwjenja w protestantiskej wěrje wukonješe wysoke zastojnstwa a njesprócniwje skutkowaše. 1846 bu za swoje skutkowanje w słužbje Knjezowej we wosadnej cyrkwi we Wojerecach za Kralowskeho superintendenta pomjenowany.

Impressionen: